Χορός, εθνοτικές ομάδες και συμβολική συγκρότηση της κοινότητας στο Πωγώνι της Ηπείρου

Του Δρ. Ελευθέριου Π. Αλεξάκη

1. Η προβληματική

Ο χορός έχει μελετηθεί κυρίως από άποψη λαογραφική αποκομμένος από το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο, όπου εντάσσεται και λειτουργεί. [2]

Η Κοινωνική Ανθρωπολογία εξάλλου στραμμένη στη μελέτη της κοινωνικής οργάνωσης έχει δείξει λίγο ενδιαφέρον, παρόλο που το θέμα έχει σημαντικές κοινωνικές προεκτάσεις. [3] Η Πολιτισμική Ανθρωπολογία, αντίθετα, μελέτησε το χορό, συγκεντρώνοντας περισσότερο το ενδιαφέρον της στη δομή και τη σημειολογία του. [4]

Στη μελέτη αυτή θα παρουσιάσω και θα επιχειρήσω να ερμηνεύσω από κοινωνικο-ανθρωπολογική σκοπιά το χορό που έγινε στο μεγάλο πανηγύρι του χωριού Βήσσανη Πωγωνίου στις 15 Αυγούστου, γιορτή της Κοίμησης της Παναγίας, το 1983. Με αφορμή την εκδήλωση αυτή θα προχωρήσω στην εξέταση βασικών ερωτημάτων σχετικών με την κοινότητα που οργανώνει το πανηγύρι και στη διατύπωση ορισμένων απόψεων για την κοινοτική συνείδηση των ανθρώπων που την αποτελούν.

Είναι πλέον διαπιστωμένο ότι οι κοινωνικές δομές δεν παρέχουν νοήματα ή μηνύματα. Αυτό το κάνουν τα σύμβολα. Για την κατανόηση επομένως της συλλογικής συνείδησης της κοινότητας είναι απαραίτητη η μελέτη των συμβόλων της και ένα τέτοιο σύμβολο είναι ο χορός [5] . Η ανάγκη της κοινότητας να εκφράσει την ταυτότητά της έχει ονομαστεί «εθνογνωμία» (Ethnognomony) ή «πολιτισμικός τοτεμισμός» (Cohen 1989: 109· Schwartz 1975: 106-131) και οδηγεί σε μια διαφορετική αντίληψη για την κοινωνία πέρα από τη γνωστή δομολειτουργική (Turner 1974: 119).

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΜΑΣ-ΙΟΥΝ_ΙΟΥΛ_ΑΥΓ_2018

https://drive.google.com/open?id=1i4bUc7QX-VC7BZv0DnhrsoNgDV_4b7mL

Στ' αλώνια μας...

Στη φωτογραφία: Στο αλώνι του Τέλη Τζάκου στη Βήσσανη 1955

Από δεξιά: Αγαθή Λάβαρη-Αλέκα Λάβαρη (καβάλα...)-Γεώργιος Λάβαρης

Μάρθα Αρμπιρου-Ανθούλα Αρμπιρου-Βάσω Καρύδη-Γιούλα Καρύδη

[Αρχείο Αδελφότητος]

..//..

Προυνό - προυνό τέτοιον καιρό ξυπνούσαμε όλοι στα σπίτι μας. Αλωνάρης μήνας και τάχαμε συμμάσει τα γεννήματα στ’ αλώνι.

Από τα χαράματα πήγαινε ή μάννα να ρίξει τα δεμάτια για τ’ αλώνισμα. Τέτοιον καιρό αχολογούσαν οι αλωνότοποι από τον κόσμο μας που χαίρονταν γιατί οι κόποι της χρονιάς έφταναν στο τέλος.

Πέρα ο κάμπος τής Δερόπολης ξανθοπράσινος από τα θερισμένα και τα καλαμπόκια, χαϊδεύονταν στην πρωινή αντάρα του καλοκαιριού. Ο Δρίνος καταμεσίς του κάμπου κυλούσε τα ήσυχα καλοκαιριάτικα νερά του πέρα προς τ’ Άργυροκάστρου τα μέρη. Τα χωριά της Δερόπολης δέχουνταν τις πρώτες αχτίδες τού ήλιου και ασημοαστραποβολούσαν τα τζάμια των σπιτιών από το Βουλεράτι.

Μελισολόϊ οι χωριανοί στο δρόμο για τ’ αλώνια. Βόδια, άλογα, φοράδες κατηφόριζαν να πιάσουν δουλειά στ΄ αλώνισμα. Μικροί μεγάλοι χρειάζουνται στ’ αλώνι. Εμένα μέ πέρναν κάθε μέρα, δίχως να παρακαλώ, γιατί ήμουν χρειαζούμενος. Μου έζωνε ή μάννα την ρετσινένια μπροστέλλα της στο κεφάλι, γιά την κάψα του ήλιου, μου έδινε και μιά κρανίσια βέργα, κι’ έφερνα μέ τις ώρες γύρο από τό στρόερα [1] τ’ αλωνιού μας, τον Κυριάκη και τον Κανάβη μας.

Αώος...

Το κεφαλαίο Άλφα με τα σκέλη του φυτεμένα χωριστά, να ανταμώνουν στην κορφή σχηματίζοντας οξεία γωνία μεταξύ τους. Στη μέση της διαδρομής τους μια δρένια γρέντα ενώνει τα δυο μέρη, στηρίζοντας τα, μην τυχόν κι ο άνεμος που καλπάζει θυμωμένος απ’ το φαράγγι, τα γκρεμίσει. Αριστερά, ψηλά, μια ψιλή ξεχασμένη απ’ την εποχή του πολυτονικού, μισοφέγγαρη σελήνη, παραμυθιάζει το τοπίο...

Χαμηλότερα το Ω-μέγα με τα θυμωμένα νερά του καθώς κατρακυλούν από βράχους και σκέμπια στον ύπνο των βελανιδιών, με την περισπωμένη αϊτό μ’ ανοιγμένες τις φτερούγες να ισοζυγιάζεται στον ουρανό του, συντροφεύοντάς το στην πορεία του καθώς ποτίζει δέντρα και ξεδιψάει αγρίμια τους υπηκόους του...

Κράνια απ΄ την πατρίδα!

O κλητήρας χτύπησε διακριτικά την πόρτα του γραφείου του κ. Διευθυντή. Ακούστηκε ένα εμπρός κι η πόρτα άνοιξε.

-Έλα Παναγιώτη, πες μου.

-Κύριε Διευθυντά, ήρθε ένα δέμα με κούριερ στο όνομά σας, ορίστε και το απόθεσε στο γραφείο.

-Ευχαριστώ Παναγιώτη, μπορείς να πηγαίνεις.

Περιεργάστηκε το δέμα και διαπίστωσε πως το όνομα του αποστολέα ήταν δυσανάγνω­στο εξ αιτίας ενός λεκέ που υπήρχε πάνω του. Ετοιμαζόταν να το ανοίξει, όταν ακούστη­κε πάλι να χτυπά η πόρτα άλ­λο ένα: 

- Εμπρός!

Η ιδιαιτέρα μπήκε φουριόζα και κεφάτη -καλομακιγιαρισμένη, καλοντυμένη, χαιρό­σουν να τη βλέπεις, και άφη­σε πάνω στο γραφείο ένα πάκο φακέλλους.

-Αυτά, προς υπογραφή, κύ­ριε Διευθυντά. Καφεδάκι ή­πιατε; συμπλήρωσε.

-Όχι, της απάντησε, αν έ­χεις την καλοσύνη έναν μέ­τριο σε μεγάλο φλυτζάνι.

-Ξέρω, ξέρω και με ένα σκέ­το κρουασσάν.

-Τί θα γινόμουνα χωρίς εσέ­να!

Τα γεφύρια της Ηπείρου κινδυνεύουν με κατάρρευση...

Το γεφύρι του Ζαγορίου Καλογερικό ή Πλακίδα, λίγο πριν από την είσοδο στο χωριό Κήποι

Με τα μισά γεφύρια της Ηπείρου να έχουν πέσει και τα άλλα μισά να απειλούνται, η μόνη λύση διαφαίνεται μόνο μέσω ενός ευρέως προγράμματος συντήρησης, προστασίας και διάσωσης των δεκάδων πέτρινων κατασκευών που θα τους επιτρέψουν να επιζήσουν ως μνημεία και να κληροδοτηθούν στις επόμενες γενιές. Τα σημαντικότερα προβλήματα εντοπίζονται στο Ζαγόρι, στα γεφύρια Χάτσιου, Κοβάτσαινας, Πλακίδα, Καμπέρ Αγά, Αρκούδα, Μίσσιου, καθώς και στο γεφύρι Σκάλας Βραδέτου.

Τα ορμητικά νερά των ποταμών, η βλάστηση, οι άσχημες καιρικές συνθήκες αλλά και η υποστελέχωση αρμόδιων υπηρεσιών [***], είναι οι κύριες αιτίες που δημιουργούν προβλήματα στα θεμέλια των πέτρινων γεφυριών και στη συντήρησή τους, ενώ ακανθώδες παραμένει το ζήτημα της διαχείρισης του ιστορικού αυτού αποθέματος, λόγω και της διασποράς του στον χώρο.

Αλησμονώ και χαίρομαι...

"Η μανίτσα"-Φωτογραφία:  Γιώργος Πανταζίδης (γύρω στο 1900)

(Αρχείο Αδελφότητας)

Αλησμονώ και χαίρομαι

Αλησμονώ και χαίρομαι

 θυμιούμαι και λυπιούμαι 

τι θελα φύγω το ταχύ 

πάλε για ξένον τόπο... 

Θυμήθηκα, λυπήθηκα, 

θυμιούμαι και λυπούμαι 

θυμήθηκα την ξενητιά 

και θέλω να πηγαίνω...

Σήκου μανά μ' και ζύμωσε 

καθάριο παξιμάδι 

με πόνο βάλε το νερό, 

με δάκρυα ζύμωσέ το 

και με πολύ παράπονο 

βάλε φωτιά στο φούρο 

και παρακάλα το Χριστό 

κι αυτή την Παναγία 

για να μη φύγ' ο κερατζής** 

ακόμα λίγες μέρες...

B.G.J.I. Collaborates with Greek Children’s Choir and Vasilis Kostas in Athens

By Margot Edwards
July 20, 2018
PRESS RELEASE

Kalesma, a humanitarian project to transform children’s lives through music, collaborated with six musicians from the Berklee Global Jazz Institute (BGJI) in Athens, Greece.

Kalesma, a humanitarian project to transform children’s lives through music, brought six musicians from the Berklee Global Jazz Institute (BGJI) to Athens last week to work with a 30-member children’s choir from Kivotos tou Kosmou (The Ark of the World), one of the top organizations in Greece for the care of underprivileged children. The culmination of the visit was a concert with the choir on July 14 at the prestigious Michael Cacoyannis Foundation. The concert was filmed for later broadcast on National Greek TV.

The Kalesma project was created last year by Berklee alumnus Vasilis Kostas B.M. '16, M.M. '17 while he was a student in the BGJI's Master of Music in Contemporary Performance (Global Jazz Concentration) program. Kostas was inspired by his experience in the program and by his work with BGJI Artistic Director Danilo Pérez and Managing Director Marco Pignataro, who joined the group to perform at the concert. Kostas was also inspired by the remarkable work of Father Antonios, who founded Kivotos tou Kosmou 15 years ago.

Πανηγύρια "για τα ...πανηγύρια"...

Πανηγύρι στη Βήσσανη Πωγωνίου 15 Αυγούστου 2018: Απο τα λίγα που διατηρούν ακόμη και σήμερα πολλά από τα χαρακτηριστικά της παράδοσης [Φωτογραφία απο Vissani Hills]

***

Ανησυχητική πλέον η αλλοίωσή τους στην Ήπειρο...

Τα σημερινά πανηγύρια «σκοτώνουν» την παράδοση!

Χάνουν την αυθεντική τους μορφή, και τα γνήσια Ηπειρωτικά αισθήματα τείνουν προς εξαφάνιση...

Είναι πολλών Ηπειρωτών η διαπίστωση, κυρίως κάποιος ηλικίας, ότι αλλοιώθηκε ανησυχητικά ο χαρακτήρας των πανηγυριών στην Ήπειρο. Όπως χαρακτηριστικά τονίζουν, πολλά πανηγύρια είναι... '"για τα πανηγύρια..."

Η εμπορευματοποίηση, η διαστρέβλωση ηχοχρωμάτων και ρεπερτορίου, η καταθλπτική ομογενοποίηση, «φονεύουν» την παράδοσή μας και αλλοτριώνουν τη σχέση μας μαζί της. Ιδιαίτερα αλλοτριώνουν τη σχέση της νεολαίας με την παράδοση, που για πρώτη φορά έρχεται σε επαφή μαζί της μέσα οπτά τέτοια πανηγύρια. Το δημοτικό τραγούδι δεν έχει πλέον τη μορφή, τη θέση και τη διάδοση που είχε, όταν η ύπαιθρος διατηρούσε ακόμα πολλά στοιχεία του παραδοσιακού τρόπου ζωής. Στη σύγχρονη εποχή το δημοτκό τραγούδι επιβιώνει, αλλά όχι ως οργανικό στοιχείο του τρόπου ζωής των ανθρώπων, αλλά ως μία ακόμα επιλογή (δυνατότητα) μουσικής έκφρασης ανάμεσα στις πολλές που είναι πλέον διαθέσιμες.

Εμπορευματοποιημένες και άνευρες αναβιώσεις παλαιών συνηθειών έγτναν τώρα πολλά από τα -πανηγύρια μας, τονίζουν οι δυο κορυφαίοι Ηπειρώτες τραγουδιστές, 

Στυλιανός Μπελλος και Σάββας Σιάτρας.

Τι λένε Μπέλλος-Σιάτρας

Δύο μεγάλες φυσιογνωμίες του Ηπειρωτικού δημοτικού τραγουδιού, ο Στυλιανός Μττέλλος και ο Σάββας Σιάτρας, με δηλώσεις τους στον «Π.Λ.» κατακεραυνώνουν όσους συμβάλλουν στην υποβάθμιση και στην αλλοίωση της παράδοσης. Οι κορυφαίοι τραγουδιστές, εκφράζουν την πικρία τους, για το ότι «τα πανηγύρια έχουν χάσει πλέον τον παραδοσιακό χαρακτήρα τους».

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΩΓΩΝΙ - ΡΟΥΜΠΑΤΕΣ 2018

Φωτογραφικό υλικό από την Ημερίδα της Ομοσπονδίας Αδελφοτήτων και Ενώσεων του Πωγωνίου που πραγματοποιήθηκε στις 12 Αυγούστου 2018 στην Μερόπη (Ρουμπάτες) Πωγωνίου.

Πηγή φωτογραφιών:

https://photos.google.com/share/AF1QipPmJI-SFj8WBXewOKg4Br_lyRGKm_FZ1md9gYfMCgCCW_c8yK9rvbHdV0H0fLihpg?key=Vi12U0Rxb3BJdEFLSmgyMUl0NHdqZ1hvaERjNFBn

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Χ.Κ.