Σύντομη θεώρηση του Βορειοηπειρωτικού

Του Μιχαήλ Τρίτου*

«Τον θάνατο του παιδιού μου μπορώ και θα τον αντέξω˙ τις δηλώσεις του κ. Φίλη δεν θα μπορέσω. Απορώ πώς κάποιος αποκάλεσε τη Βόρειο Ήπειρο Νότια Αλβανία»

(Γιάννης Κατσίφας, 

πατέρας του αγρίως δολοφονηθέντος Κωνσταντίνου Κατσίφα)

Η στυγνή και εν ψυχρώ δολοφονία του Κωνσταντίνου Κατσίφα, που έγινε στο ιστορικό χωριό Βουλιαράτες της μαρτυρικής Βορείου Ηπείρου την 28η Οκτωβρίου 2018, έφερε στην επικαιρότητα το Βορειοηπειρωτικό ζήτημα.

Για την ενημέρωση των αναγνωστών μας θα δώσουμε ένα σύντομο ιστορικό διάγραμμα του μεγάλου αυτού εθνικού προβλήματος.

* * *

Με τον όρο Βορειοηπειρωτικό ζήτημα εννοούμε το εθνικό πρόβλημα που δημιουργήθηκε μετά το τέλος των βαλκανικών πολέμων 1912-13 και συγκεκριμένα με τη διάσκεψη του Λονδίνου (Σεπτέμβριο 1913) και το πρωτόκολλο της Φλωρεντίας (Δεκέμβριος 1913) επί τη βάσει των οποίων αποσπάσθηκε το βόρειο τμήμα της Ηπείρου από τον ελληνικό κορμό και προσαρτήθηκε στο νεοσύστατο αλβανικό κράτος.

Επρόκειτο για μια πράξη άδικη, αφού η Ήπειρος ιστορικά και γεωγραφικά είναι μία και αδιαίρετη. Τον ελληνικό χαρακτήρα της Βορείου Ηπείρου μαρτυρούν τόσο τα αρχαία μνημεία και ευρήματα των αρχαίων πόλεων (Επιδάμνου, Απολλωνίας, Βουθρωτού κ.τ.λ.) που έφερε σε φως η αρχαιολογική σκαπάνη, όσο και τα τοπωνύμια και ανθρωπονύμια, τα οποία κατά τον Georgiev είναι πολύ αρχαία και μόνο ελληνικής προέλευσης.

ΒΗΣΣΑΝΙΩΤΕΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ

Του Γιώργου Μέντζου

[ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟΥ: Ενα πολύ σημαντικό ιστορικής αξίας αρχείο που δημοσιεύεται για πρώτη φορά και αφορά την συνεισφορά συγχωριανών μας στους  αγώνες του Εθνους κατα την περίοδο του Ελληνοϊταλικού πολέμου. Ευχαριστούμε θερμά τον συντάκτη του άρθρου]. 

...//...

Η παραπάνω φωτογραφία της εποχής του Ελληνοϊταλικού πολέμου του 1940-41 προέρχεται από Γαλλικό περιοδικό [1] και αναδημοσιεύτηκε σε Ελληνικές εφημερίδες. Είναι τραβηγμένη με το πρώτο φως της ημέρας σε Αλβανικό έδαφος πιθανά κάπου πάνω από τη λίμνη Οχρίδα και απεικονίζει τη 2η διμοιρία του ΙΙΙ Λόχου του Ανεξαρτήτου Τάγματος Δελβινακίου. Επικεφαλής είναι ο ανθυπασπιστής Βασίλειος Εφραιμίδης [2] και όλοι οι υπόλοιποι είναι από τη Βήσσανη. Πρόκειται κατά σειρά για τον λοχία Ελευθέριο Μαρούκη, τον στρατιώτη Ευάγγελο Ράπτη, τον στρατιώτη Απόστολο Τζάκο, τον στρατιώτη Χρήστο Χατζή, τον δεκανέα Γεώργιο Στάθη και τον δεκανέα Νικόλαο Βαϊμάκη. Για τους υπόλοιπους δεν είναι γνωστή η αντιστοιχία των ονομάτων με τις φιγούρες με φόντο το θαμπόφωτο...

ΒΗΣΣΑΝΙΩΤΕΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟΪΤΑΛΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η παρουσία στρατευμένων Βησσανιωτών σ’ ολόκληρη την επικράτεια κατά τη φάση μερικής προεπιστράτευσης τον Αύγουστο του 1940 και κανονικής επιστράτευσης με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου εκφράζει τη διασπορά σημαντικού μέρους των στρατευμένων σε περιοχές μακριά από το χωριό ως συνέπεια των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών που υποχρέωσαν το μεγαλύτερο μέρος του ενεργού πληθυσμού του χωριού να καταφύγει στην εσωτερική μετανάστευση μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με συνέπεια το μαρασμό της υπαίθρου. Και η Βήσσανη δεν μπορούσε να ξεφύγει από αυτή τη μοίρα.

Τζαννής Αλιβιζάτος (1899-1940)-Ο πρωταγωνιστής της μάχης της Βήσσανης

Τζαννής Αλιβιζάτος

Του Γεωργίου Μέντζου

Ο Τζαννής Αλιβιζάτος του Κοσμά γεννήθηκε στα Δαμολιανάτα της Κεφαλονιάς το 1899 και από μικρή ηλικία είχε την επιθυμία να καταταγεί στο στράτευμα. Έτσι παρότι μετά τις γυμνασιακές σπουδές του εισήλθε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το εγκατέλειψε για να καταταγεί το 1917 ως εθελοντής στο Στρατό της Εθνικής Άμυνας [1]. Μετά από εξάμηνο ονομάστηκε έφεδρος ανθυπολοχαγός και τραυματίστηκε στη μάχη του Σκρα με διαμπερές τραύμα δεξιού μηρού από θραύσμα οβίδας. 

Στη μάχη του Σκρα που διεξήχθη στις 16 και 17 Μαΐου 1918 βορειοανατολικά του όρους Πάικο στο πλαίσιο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου έλαβαν μέρος υπό την ανώτερη εποπτεία του Γάλλου στρατηγού Adolphe Guillaumat (1863-1940) μια γαλλική ταξιαρχία και πέντε ελληνικά συντάγματα υπό τον αντιστράτηγο Εμμανουήλ Ζυμβρακάκη (1859-1927). Σκοπός της επιχείρησης που στέφτηκε με πλήρη επιτυχία αν και με σημαντικές απώλειες ήταν ή εκδίωξη των Bουλγάρων από την οχυρή θέση Σκρα από την οποία οι Βούλγαροι παρενοχλούσαν τα συμμαχικά στρατεύματα δυτικά του Αξιού. Προτού αναρρώσει πλήρως επανήλθε στο Λόχο του και τοποθετήθηκε στο τμήμα στρατού κατοχής Κωνσταντινουπόλεως. Στη συνέχεια ως Υπολοχαγός τοποθετήθηκε στη Μεραρχία Αρχιπελάγους και πολέμησε σχεδόν σε όλες τις μάχες της εκστρατείας της Μικράς Ασίας όπου τραυματίστηκε τρεις φορές. 

Το 1924 προήχθη σε λοχαγό και μονιμοποιήθηκε. Φοίτησε στη Σχολή Εφαρμογής Πεζικού και κατόπιν στην Ακαδημία Πολέμου. Είναι άγνωστο πότε προήχθη σε ταγματάρχη. 

Το video της ενημερωτικής εκδήλωσης της ΠΑΜΠΩΓΩΝΗΣΙΑΚΗΣ για το Κτηματολόγιο στο Πωγώνι

H Mπύρω μολογάει: "τραγούδια του γάμου στη Βήσσανη Πωγωνίου"

" Τά τραγούδια κι ο Χορός αποτελούν το κορύφωμα τής ομαδικής χαράς των ανθρώπων. Προ πάντων στα χωριά, πού ο κύκλος είναι πιο στενός και οι άνθρωποι συνδέονται πιο στενά (συγγενικά η φιλικά) από τα μικρά τους χρόνια. Στα χωριά δίνεται ή ευκαιρία να σμίξουν —να ανταμώσουν — πολλές φορές στους γάμους, στα βαφτίσια, στα πανηγύρια και στις ονομαστικές γιορτές κι' εκεί να εκδηλώνουν την ομαδική χαρά τους με το τραγούδι και το Χορό.

Τραγουδούν και χαίρουνται. Τραγούδια βγαλμένα από την ψυχή του Λαού. Τραγούδια, πού ομορφαίνουν τον άνθρωπο, πού στολίζουν την ψυχή του με ευγένεια και καλοσύνη. Τραγούδια, πού αποτελούν ύμνους προς το Θεό - Δημιουργό. Προς την όμορφη Φύση. Γεμάτα ενθουσιασμό, πίστη και παλληκαριά.

Αυτά αποτελούν τη μεγαλύτερη κληρονομιά του Έθνους μας, τής Φυλής μας. Με τα τραγούδια αυτά έζησαν οι Πρόγονοί μας " Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι "  όλα τα χρόνια της πικρής σκλαβιάς κι ανδρώθηκαν και γέμισαν την ψυχή τους με ψυχική δύναμη και υγεία —δύο πράγματα απαραίτητα για την κοινωνική ζωή— δυο σπάνιες αρετές του ανθρώπου, για να μας τα κληρονομήσουν αυτούσια, ζωντανά, αμόλυντα...

Ο Χορός και το Τραγούδι ανταμώνουν τούς ανθρώπους και τούς ενώνουν ψυχικά — άρρηκτα — άδελφικά..."

Νικόλαος Θ. Υφαντής

...//...

Του μουσικού-λαογράφου 
Παντελή Καβακόπουλου

(καθ' υπαγόρευση της Ερωφύλης Παπαζώτου 

ή όπως ήταν γνωστή με το όνομα Μπύρω, ετών 75)

Την επισκέφθηκα πέντε φορές στο σπίτι της, στους Αμπελόκηπους της Αθήνας όπου και ηχογράφησα ένα σεβαστό αριθμό τραγουδιών (πάνω από εκατό). Η πρώτη φορά ήταν στις 4 Φεβρουάριου 1978 και η πέμπτη, και τελευταία, στις 29 Μαρτίου του 1978.

Παλαιότερα, στη Βήσσανη της επαρχίας Πωγωνίου, του νομού Ιωαννίνων, οι γαμήλιες διαδικασίες άρχι­ζαν την ημέρα Πέμπτη, κατά την οποία οι γυναίκες, που ζύμωναν τα ψωμιά, τραγουδούσαν το τραγούδι: 

Ανέβαινε προζύμι 

κατέβαινε σκαφίδι 

κοράσια το ζυμώνουν 

με μάνα, με πατέρα, 

μ ’ αδέρφια, μ’ αξαδέρφια.

Χορός, εθνοτικές ομάδες και συμβολική συγκρότηση της κοινότητας στο Πωγώνι της Ηπείρου

Του Δρ. Ελευθέριου Π. Αλεξάκη

1. Η προβληματική

Ο χορός έχει μελετηθεί κυρίως από άποψη λαογραφική αποκομμένος από το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο, όπου εντάσσεται και λειτουργεί. [2]

Η Κοινωνική Ανθρωπολογία εξάλλου στραμμένη στη μελέτη της κοινωνικής οργάνωσης έχει δείξει λίγο ενδιαφέρον, παρόλο που το θέμα έχει σημαντικές κοινωνικές προεκτάσεις. [3] Η Πολιτισμική Ανθρωπολογία, αντίθετα, μελέτησε το χορό, συγκεντρώνοντας περισσότερο το ενδιαφέρον της στη δομή και τη σημειολογία του. [4]

Στη μελέτη αυτή θα παρουσιάσω και θα επιχειρήσω να ερμηνεύσω από κοινωνικο-ανθρωπολογική σκοπιά το χορό που έγινε στο μεγάλο πανηγύρι του χωριού Βήσσανη Πωγωνίου στις 15 Αυγούστου, γιορτή της Κοίμησης της Παναγίας, το 1983. Με αφορμή την εκδήλωση αυτή θα προχωρήσω στην εξέταση βασικών ερωτημάτων σχετικών με την κοινότητα που οργανώνει το πανηγύρι και στη διατύπωση ορισμένων απόψεων για την κοινοτική συνείδηση των ανθρώπων που την αποτελούν.

Είναι πλέον διαπιστωμένο ότι οι κοινωνικές δομές δεν παρέχουν νοήματα ή μηνύματα. Αυτό το κάνουν τα σύμβολα. Για την κατανόηση επομένως της συλλογικής συνείδησης της κοινότητας είναι απαραίτητη η μελέτη των συμβόλων της και ένα τέτοιο σύμβολο είναι ο χορός [5] . Η ανάγκη της κοινότητας να εκφράσει την ταυτότητά της έχει ονομαστεί «εθνογνωμία» (Ethnognomony) ή «πολιτισμικός τοτεμισμός» (Cohen 1989: 109· Schwartz 1975: 106-131) και οδηγεί σε μια διαφορετική αντίληψη για την κοινωνία πέρα από τη γνωστή δομολειτουργική (Turner 1974: 119).

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΜΑΣ-ΙΟΥΝ_ΙΟΥΛ_ΑΥΓ_2018

https://drive.google.com/open?id=1i4bUc7QX-VC7BZv0DnhrsoNgDV_4b7mL

Στ' αλώνια μας...

Στη φωτογραφία: Στο αλώνι του Τέλη Τζάκου στη Βήσσανη 1955

Από δεξιά: Αγαθή Λάβαρη-Αλέκα Λάβαρη (καβάλα...)-Γεώργιος Λάβαρης

Μάρθα Αρμπιρου-Ανθούλα Αρμπιρου-Βάσω Καρύδη-Γιούλα Καρύδη

[Αρχείο Αδελφότητος]

..//..

Προυνό - προυνό τέτοιον καιρό ξυπνούσαμε όλοι στα σπίτι μας. Αλωνάρης μήνας και τάχαμε συμμάσει τα γεννήματα στ’ αλώνι.

Από τα χαράματα πήγαινε ή μάννα να ρίξει τα δεμάτια για τ’ αλώνισμα. Τέτοιον καιρό αχολογούσαν οι αλωνότοποι από τον κόσμο μας που χαίρονταν γιατί οι κόποι της χρονιάς έφταναν στο τέλος.

Πέρα ο κάμπος τής Δερόπολης ξανθοπράσινος από τα θερισμένα και τα καλαμπόκια, χαϊδεύονταν στην πρωινή αντάρα του καλοκαιριού. Ο Δρίνος καταμεσίς του κάμπου κυλούσε τα ήσυχα καλοκαιριάτικα νερά του πέρα προς τ’ Άργυροκάστρου τα μέρη. Τα χωριά της Δερόπολης δέχουνταν τις πρώτες αχτίδες τού ήλιου και ασημοαστραποβολούσαν τα τζάμια των σπιτιών από το Βουλεράτι.

Μελισολόϊ οι χωριανοί στο δρόμο για τ’ αλώνια. Βόδια, άλογα, φοράδες κατηφόριζαν να πιάσουν δουλειά στ΄ αλώνισμα. Μικροί μεγάλοι χρειάζουνται στ’ αλώνι. Εμένα μέ πέρναν κάθε μέρα, δίχως να παρακαλώ, γιατί ήμουν χρειαζούμενος. Μου έζωνε ή μάννα την ρετσινένια μπροστέλλα της στο κεφάλι, γιά την κάψα του ήλιου, μου έδινε και μιά κρανίσια βέργα, κι’ έφερνα μέ τις ώρες γύρο από τό στρόερα [1] τ’ αλωνιού μας, τον Κυριάκη και τον Κανάβη μας.

Αώος...

Το κεφαλαίο Άλφα με τα σκέλη του φυτεμένα χωριστά, να ανταμώνουν στην κορφή σχηματίζοντας οξεία γωνία μεταξύ τους. Στη μέση της διαδρομής τους μια δρένια γρέντα ενώνει τα δυο μέρη, στηρίζοντας τα, μην τυχόν κι ο άνεμος που καλπάζει θυμωμένος απ’ το φαράγγι, τα γκρεμίσει. Αριστερά, ψηλά, μια ψιλή ξεχασμένη απ’ την εποχή του πολυτονικού, μισοφέγγαρη σελήνη, παραμυθιάζει το τοπίο...

Χαμηλότερα το Ω-μέγα με τα θυμωμένα νερά του καθώς κατρακυλούν από βράχους και σκέμπια στον ύπνο των βελανιδιών, με την περισπωμένη αϊτό μ’ ανοιγμένες τις φτερούγες να ισοζυγιάζεται στον ουρανό του, συντροφεύοντάς το στην πορεία του καθώς ποτίζει δέντρα και ξεδιψάει αγρίμια τους υπηκόους του...

Κράνια απ΄ την πατρίδα!

O κλητήρας χτύπησε διακριτικά την πόρτα του γραφείου του κ. Διευθυντή. Ακούστηκε ένα εμπρός κι η πόρτα άνοιξε.

-Έλα Παναγιώτη, πες μου.

-Κύριε Διευθυντά, ήρθε ένα δέμα με κούριερ στο όνομά σας, ορίστε και το απόθεσε στο γραφείο.

-Ευχαριστώ Παναγιώτη, μπορείς να πηγαίνεις.

Περιεργάστηκε το δέμα και διαπίστωσε πως το όνομα του αποστολέα ήταν δυσανάγνω­στο εξ αιτίας ενός λεκέ που υπήρχε πάνω του. Ετοιμαζόταν να το ανοίξει, όταν ακούστη­κε πάλι να χτυπά η πόρτα άλ­λο ένα: 

- Εμπρός!

Η ιδιαιτέρα μπήκε φουριόζα και κεφάτη -καλομακιγιαρισμένη, καλοντυμένη, χαιρό­σουν να τη βλέπεις, και άφη­σε πάνω στο γραφείο ένα πάκο φακέλλους.

-Αυτά, προς υπογραφή, κύ­ριε Διευθυντά. Καφεδάκι ή­πιατε; συμπλήρωσε.

-Όχι, της απάντησε, αν έ­χεις την καλοσύνη έναν μέ­τριο σε μεγάλο φλυτζάνι.

-Ξέρω, ξέρω και με ένα σκέ­το κρουασσάν.

-Τί θα γινόμουνα χωρίς εσέ­να!