ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΜΟΙΡΟΛΟΪ-"ένα ερωτικό γράμμα προς τη μουσική!"...

..."η μουσική στην πρωταρχική της μορφή είναι ένα γιατρικό για τις πληγές της ψυχής-κάτι εξ ίσου απαραίτητο με τον αέρα και την τροφή..."

Christopher C. King 

Ποιά σχέση μπορεί να έχει ένας βιρτουόζος κιθαρίστας των delta blues με έναν παραδοσιακό βιολιστή απο την Ηπειρο;;; 
Στο θαυμάσιο βιβλίο του "Ηπειρώτικο μοιρολόϊ" που κυκλοφόρησε πρόσφατα μεταφρασμένο στα Ελληνικά ο Christopher C. King μας εξηγεί :

..."Ο πρώτος δίσκος που έβαλα στον Τζιμ, όταν μας επισκέφτηκαν με τη Μαρία, δεν ήταν το «Ηπειρώτικο μοιρολόι». Έβαλα ένα δίσκο που ήξερα ότι ο Τζιμ τον λάτρευε, αλλά που κατά πάσα πιθανότητα δεν είχε ποτέ ακούσει από δίσκο γραμμοφώνου: το «Fixin' to the blues» [Μπλουζ της προετοιμασίας για το θάνατο] του Γουάσινγκτον «Μπάκα» Γουάιτ. Γεννημένος το 1909 σε μια φάρμα στο αγροτικό Χιούστον της πολιτείας του Μισισίπι, ο Γουάιτ ήταν κορυφαίος κιθαρίστας των Ντέλτα Μπλουζ, ακριβώς όπως ο Ζούμπας ήταν ένας διαπρεπής Ηπειρώτης βιολιντζής. Τα κοινά στοιχεία μεταξύ Γουάιτ και Ζούμπα δεν σταματούσαν εδώ.

Το «Ηπειρώτικο Μοιρολόι» του Ζούμπα ακολουθεί τα κοινά μοτίβα όλων των παραδοσιακών ηπειρώτικων μοιρολογιών. Τα κομμάτια αυτά είναι βασισμένα στους θρήνους που τραγουδιούνται πάνω στο μνήμα σ’ ολόκληρο τον ελληνόφωνο κόσμο εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ο Ζούμπας μετέφερε τον επίμονο γυναικείο γόο του μοιρολογιού στο βιολί

Το θυροστόμι...

Στις πόρτες κάθοντ’ οι κυρές και σιγοκουβεντιάζουν 

για τη ζωή τη δύσκολη τα πονεμένα χρόνια. 

Κι ακούς μέσα στην ήσυχη τ’ απόβραδου γαλήνη 

ένα τραγούδι σιγανό αργό σαν μοιρολόι:

"Ξενιτεμένο μου πουλί και παραπονεμένο 

η ξενιτειά σε χαίρεται κι εγώ ’χω τον καημό σου...".

Τώρα τι να γράψει κανείς γι’ αυτές τις πόρτες; 

Χάθηκαν οι κυρές δεν γύρισαν οι κύρηδες. 

Πού είν’οι νοικοκυρές τον μάνταλο ν’ανοίξουν 

την πόρτα να σφαλίσουν;

Στο θυροστόμι δεν πατάει το πέταλο τ’αλόγου 

και δεν διαβαίνουν νιές  μήτε και παλληκάρια.

Τα χνάρια σβήσαν της ζωής, τα σκέπασε η λήθη.

Χορταριασμένη η αυλή λιθοσουρειές τα τοίχια 

χωρίς πνοή, χωρίς ζωή.

Μήτε τραγούδι ακούγεται μήτε και μοιρολόγι 

κι η λύπη χώρο να σταθεί δεν θάβρει, ούτε πεζούλι.

Μήδε η χαρά να καρτεράει στην πόρτα την ελπίδα. 

Ντουβάρια σωριασμένα θυμίζουν μόνο, 

τα παλιά τα χρόνια τα καλά τ’ αγύριστα, τα περασμένα...

Κώστας Χ. Κωστούλας

Μικρή συμβολή στην ιστορία των Τσαραπλανών (Βασιλικού Πωγωνίου)

Της Αναστασίας Γ. Καρρά  

Φιλολόγου

1. Τοπογραφικά - Σύνδεση με το παρελθόν

Το Βασιλικό (παλιά Τσαραπλανά) καταπράσινο την Άνοιξη, κάτασπρο το Χειμώνα, ξαπλωμένο νωχελικά στα ριζά της Ομάλιας, είναι από τα παλιότερα κεφαλοχώρια της επαρχίας Πωγωνίου.

"Τσαραπλανά εις τας υπωρείας ιδίας ράχεως Ομαλής καλουμένης, μεταξύ κατασκίων υψωμάτων, κλίμα τερπνόν και υγιεινόν έχοντα. Διαιρείται εις 4 συνοικίας. Γκράτσιτα, Άγιον Μηνάν, Μεσσαίαν, ένθα και τα δημόσια κτίρια και Μαυρίκη". 

(Ηπειρωτικά Μελετήματα, Τεύχος 7ο Πογωνιακά 1889, σελ. 8).

Βρίσκεται βορινά των Ιωαννίνων, 60 περίπου χιλιόμετρα από την πόλη, έχει υψόμετρο 850 μέτρα και πριν από το 1940 αριθμούσε πάνω από 300 οικογένειες μόνιμα εγκατεστημένες σ’ αυτό. Πριν από τον ελληνοϊταλικό πόλεμο το χωριό έσφυζε από ζωή. Το προαύλιο του Δημοτικού Σχολείου φιλοξενούσε πάνω από 100 παιδιά και οι παιδικές φωνές, συνταιριασμένες με τα κελαδήματα των πουλιών, γέμιζαν τον αέρα κι έδιναν μια νότα αισιοδοξίας στους ανθρώπους.

Το χωριό, καταπράσινο από λογιών-λογιών οπωροφόρα δέντρα, περιβάλλονταν από καστανόξανθα αμπέλια που σαν ανταμοιβή στον κόπο, χάριζαν στους κατοίκους το γλυκό καρπό τους. Την εποχή του τρύγου όλο το χωριό εξορμούσε στ’ αμπέλια με φωνές, τραγούδια και γέλια και τα σπίτια και οι αυλές ερήμωναν για λίγες μέρες. Αξέχαστες εποχές που έχουν περάσει ανεπιστρεπτί! Εδώ και πολλά χρόνια έχουν εγκαταλειφθεί - συντέλεσε σ’ αυτό και η φιλοξήρα - και τώρα ο επισκέπτης βρίσκεται μπροστά σ’ ένα άγνωστο τοπίο που δε θυμίζει τίποτα από τους παλιούς αμπελώνες.

Την παλιά εκείνη εποχή στο Βασιλικό, όπως και στα περισσότερα χωριά του Πωγωνίου, έμεναν μόνιμα, Χειμώνα-Καλοκαίρι, μόνο οι γέροι, οι γυναίκες, τα παιδιά και ελάχιστοι νέοι. Οι άνδρες επιζητούσαν καλύτερη τύχη σε ξένους τόπους. Όταν το αγόρι γίνονταν 16 ή 17 χρονών είχε δύο επιλογές, δύο δρόμους να ακολουθήσει. Ή έπρεπε να ταξιδέψει για ανεύρεση εργασίας ή να αδράξει το αλέτρι και την αξίνα και να γίνει γεωργός. Το τελευταίο πολύ λίγοι νέοι το ακολούθησαν, όχι γιατί δεν εκτιμούσαν το επάγγελμα του γεωργού αλλά γιατί τα λιγοστά χωράφια, ποτισμένα με άφθονο ιδρώτα και πολύ κόπο, έδιναν λίγο καρπό, που δεν επαρκούσε για τη συντήρηση της πολυμελούς τότε οικογένειας. Έτσι τα περισσότερα αγόρια ταξίδευαν ή στο εξωτερικό (Κωνσταντινούπολη, Αίγυπτο) ή στο εσωτερικό (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, κ.α.). Η υπόλοιπη οικογένεια παρέμενε στο χωριό. Μετά από λίγα χρόνια το αγόρι, άντρας πια, γύριζε στο χωριό, παντρεύονταν, και το νέο ζευγάρι δημιουργούσε το δικό του σπιτικό. Πολύ γρήγορα όμως, με σπαραγμό καρδιάς και με άφθονα δάκρυα έρχονταν η ώρα του αποχωρισμού. "Ο ζωντανός ο χωρισμός παρηγοριά δεν έχει". 

Μία μικρή πραγματεία περί κασσιώπιτας...

ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟΥ: Τά δύο αξιόλογα κείμενα που σας παραθέτω παρακάτω αποτελούν μιά μικρή πραγματεία γύρω απο το  όνομα την προέλευση και την παρασκευή - με ιστορικές, γλωσσολογικές και λαογραφικές αναφορές - της γνωστής σε όλους μας νοστιμότατης κασσιώπιτας (χυτή την λέμε στη Βήσσανη). Τα δύο αυτά κείμενα  εντόπισα σε παλιά φύλλα της εφημερίδας "ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ" (02/02/1901 και 09/02/1901) και ανήκουν  το πρώτο στον Χρήστο Χρηστοβασίλη - δημοσιογράφο, συγγραφέα και σημαντικό εκπρόσωπο της Ηπειρωτικής λογοτεχνίας και στον Αθανάσιο Πετρίδη - σχολάρχη , που συνέταξε το κείμενό του ως απάντηση στο πρώτο. 
Υπάρχει και ένα τρίτο κείμενο σχετικά με το θέμα του γνωστού μας συγχωριανού (Βησσανιώτη) αείμνηστου Σπ. Στούπη με τίλο "Πίτα των Κασωπαίων" δημοσιευμένου στην εφημερίδα "Κερκυραϊκά Νέα" (Φύλλο 268 κ. ε.) το οποίο δυστυχώς δεν κατάφερα να έχω παρά τις επίμονες προσπάθειές μου.
Η μεταφορά των δύο κειμένων εδώ, έκρινα σκόπιμο να γίνει αυτούσια, με την ορθογραφία του πρωτότυπου και βεβαίως σε πολυτονικό σύστημα γραφής. Οι αναγνώστες που γνωρίζουν την δυσκολία του εγχειρήματος θα με συγχωρήσουν ίσως πιο εύκολα για τα πιθανά ορθογραφικά λάθη που ίσως να παρουσιάζει το κείμενο... 
Ανεξαρτήτως βεβαίως των επιμέρους συμπερασμάτων που μπορεί να εξάγει ο αναγνώστης απο τα δύο κείμενα όσον αφορά το όνομα ή την προεύλευση της "φτωχικής" κασσιώπιτας, αυτή θα παραμείνει νομίζω ες αεί ένα απο τα πιό νόστιμα και προσφιλή εδέσματα της Ηπειρώτικης - και όχι μόνο-κουζίνας!!!
ΑΠΟΛΑΥΣΤΕ ΤΩΡΑ ΤΑ ΔΥΟ ΚΕΙΜΕΝΑ. ΚΑΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ...(και γαιτί όχι...ΚΑΛΗ ΣΑΣ ΟΡΕΞΗ!!!)

Η ΚΑΣΣΙΩΠΗΤΑ

Η Ο ΚΑΣΣΙΩΠΑΙΟΣ ΠΛΑΚΟΥΣ

Ἐν Ἠπείρω σήμερον, οὐχί μόνον παρά τῶ όχλῳ, άλλά καί παρά τοῖς κατά τι ἀναπτυγμένοις εἶνε ἄγνωστον τό ὄνομα τής πάλαι ποτέ περιφήμου Ἠπειρωτικής πόλεως «Κασσιώπης», ἀμφίβολον δέ ἐάν καί οἰ πολυάριθμοι ἀπόφοιτοι  τοῦ ἐν Ἰωαννίνοις γυμνασίου εἶνε εἰς θέσιν νά γνωρίζωσί τι περί αὐτής, ἔνεκα τοῦ κακοῦ συ­στήματος, τό όποίον δυστυχῶς διέπει τά τῆς ἐκπαιδεύσεως τῆς τε ἐλευθέρας καί τῆς ὑποδού­λου Ἐλλάδος.

Οι Φιλικοί του Πωγωνίου, τα Φραστανά ο Κακόλακκος η Βήσσανη και ο Μάρκος Μπότσαρης

Σπίτι των Μποτσαραίων στο Παλαιοχώρι Λάκας Σουλίου

Του Παναγιώτη Δ. Ράπτη

Στη δεκαετία 1810 - 1820 ο Αλή Πασάς έφτασε στο αποκορύφωμα της ακμής του. Είχε συγκεντρώσει τεράστιο πλούτο που έφτανε σε χρυσό και σε χρήμα το μισό εκατομμύριο χρυσές οθωμανικές λίρες. Δημιούργησε ισχυρό στρατιωτικό και πολιτικό μηχανισμό. Επεδίωκε την απόσχιση από το σουλτανικό κράτος και την ίδρυση ανεξάρτητου ελληνοαλβανικού κράτους.

Τα χρόνια αυτά η Φιλική Εταιρεία άπλωνε το δίκτυό της στην επικράτεια του Αλή και στο άμεσο περιβάλλον του. Από τα Γιάννινα κατευθύνονταν και οι μυστικές οργανώσεις των Φιλικών στο χώρο του Πωγωνίου. Στόχος της Φιλικής ήταν αξιοποιώντας τις αποσχιστικές επιδιώξεις του Αλή, να τον παροτρύνει να συγκρουστεί με το σουλτάνο, ανοίγοντας ένα δεύτερο μέτωπο ενάντιά του στις παραμονές της ελληνικής επανάστασης. Για το σκοπό αυτό δραστηριοποιούνταν και οι Φιλικοί που εργάζονταν στις στρατιωτικές και πολιτικές υπηρεσίες του Αλή Πασά. Είναι χαρακτηριστική η σύσκεψη που έγινε με τον Αλή στα Γιάννινα το Μάη του 1820.

Σχετικά μ’ αυτή ο ιστορικός συγγραφέας Τάσος Βουρνάς γράφει: «Ο Αλής δεν έπεσε στην παγίδα (σ.σ. των Αγγλων). Κι αποφάσισε να στηριχτεί πλέον στους Έλληνες και Αλβανούς φίλους του καπεταναίους. Το Μάη του 1820 τους κάλεσε στα Γιάννινα σε κοινή σύσκεψη. Έλαβαν μέρος ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Καρατάσος, ο Ν. Στουρνάρας, ο Αντρέας Ίσκος, ο Ζώγας, οι Βλαχαβαίοι, ο Βαρνακιώτης, ο Λογοθέτης, ο Τσολάκογλου, ο Αλέξης Νούτσος, οι γραμματικοί του Μάνθος Οικονόμου, Σπύρος Κολοβός και άλλοι. Πολλά ειπώθηκαν σε εκείνο το πολεμικό συμβούλιο. Ανάμεσα στ’ άλλα ο Ανδρούτσος και ο Αλέξης Νούτσος του πρότειναν να βαφτιστεί χριστιανός, ώστε να έχει περισσότερο κύρος στους υπηκόους του. Βασικά στη σύσκεψη εκείνη αποφασίστηκε να εξοπλιστούν όλοι οι Χριστιανοί που μπορούσαν να σηκώσουν ντουφέκι και να τον βοηθήσουν με όλες τις δυνάμεις τους στο σκληρό αγώνα κατά της Πύλης...» («Αλή Πασάς Τεπενλελής» σελ. 111). 

Εδώ ο Βουρνάς αναφέρει και το γραμματικό Μάνθο Οικονόμου. Στη σελίδα 102 του βιβλίου του αποκαλεί τον Μάνθο Οικονόμου περίφημο. Πρόκειται άραγε για το Φραστανίτη Μάνθο Γραμματικό, τον αδελφό του Γιαννάκη Γραμματικού;

ΜΩΡΗ ΔΡΟΠΟΛΙΤΙΣΣΑ: Ένα θρυλικό βορειοηπειρωτικό τραγούδι...

Του Α. Ν. Παπακώστα

Φεβρουάριος 1950

Η μοίρα της Ηπείρου και μάλιστα της αλύτρωτης περιοχής της υπήρξε σχεδόν πάντοτε τραγική. Έτσι εξηγείται γιατί τα τραγούδια του λαού αυτού, ακόμα και κείνα που δεν έχουν θρηνητικό χαρακτήρα, μοιάζουν με το βαρύ και μονότονο σκοπό των σαν μοιρολόγια! Ένα από τα τραγούδια αυτά, μα και σε όλα τα μέρη, όπου έφτασαν ξεριζωμένοι από τον τόπο τους οι Βορειοηπειρώτες, είναι και το ακόλουθο:

Ω Δρυϊνοπολίτισσα, ωχ καϋμένη, 

ω Δρυϊνοπολίτισσα, ζηλεμένη.

Βάλ’ το φέσι σ’ ομπροστά 

και σύρε στην εκκλησιά 

με λαμπάδες με κηριά 

και με μοσχοθυμιατά 

και προσκύνα για τ’ εμάς 

την Κυρά την Παναγιά

και προσκύνα για τ’ εσάς 

τι μας πήραν η Τουρκιά 

και μας πάνουν στα τζαμιά 

και μας σφάζουν σαν τ’ αρνιά 

σαν τ’ αρνιά την Πασχαλιά 

τα κατσίκια τ’ Αϊ Γιωργιού 

Αχ! πώς νάχω κι εγώ νου!

Ω Δρυϊνοπολίτισσα, ωχ καϋμένη, 

ω Δρυϊνοπολίτισσα, ζηλεμένη.

Η παραλλαγή έχει διασωθεί από το γνωστό Δροβιανίτη λόγιο Αθανάσιο Πετρίδη, έχει δηλ. Βορειοηπειρωτική την προέλευση.

Αν και διορθωμένη κατά τη συνήθεια της εποχής από το λόγιο καταγραφέα της είναι αξιοσημείωτη, αφού είναι από τις πιο παλιές. Την ίδια, με ασήμαντες φραστικές μεταβολές παρεμβάλλει και ο Φάνης Μιχαλόπουλος στην μελέτη του για το Αργυρόκαστρο.

Μία φωτογραφία-μία ιστορία:Εκδρομή στη Νεμέρτσικα - 1935

[Διηγείται ο Παντελής Άρμπιρος -1991]

Το 1935 πραγματοποιήσαμε εβδομαδιαία εκδρομή στη Νεμέρτσικα με τους εξής χωριανούς: 1) Παντελής 'Αρμπυρος υποφαινόμενος, 2) Παντελής Κ. Σακελλάριος, 3) Παύλος Τζάκος μακαρίτης, 4) Στέφανος Βοσινάκης μακαρίτης, 5) Χάγχας, 6) Νικ. Παπαγεωργίου, 7) Ανδρέας Πατσούρας, 8) Παντελής Βαϊμάκης, 9) Ευάγγ. Ράπτης, 10) Απόστ. Τσούλος μακαρίτης, 11) Στεφ. Γούναρης μακαρίτης, 12) Αθ. Μέντζος μακαρίτης, 13) Μιχοβασίλης Μέντζος μακαρίτης και 14) Ιορδάνης Παπαζώτος, εν όλω 14.

Ξεκινήσαμε απ’ το χωριό το πρωί 1η Σεπτεμβρίου 1935 φθάνοντας στη Νεμέρτσικα και νυν όρος Μερόπη, 2.500 μ. υψόμετρο, το μεσημέρι στο Κόκκινο με την ομώνυμη βρύση ένθα και κατασκηνώσαμε. 50 μ. παραπάνω είναι οι πηγές Μπαλάματα όπου υδρευόμεθα, δεν επιάστηκε όμως όλο το νερό αφού από το φρεάτιο στο κτίσμα τρέχει νερό σαν το χέρι χώρια από πάνω στον άμμο, το είδαμε το ’70 που επήγαμε επί τούτου 7 άτομα με το Βαγγ. Μπάσιο Πρόεδρο και την Ζαραβίνα. Αν όμως το πιάσουν όλο τώρα που πηγαίνει ο δρόμος ως εκεί μας φθάνει. Άλλα 50 μέτρα παρακάτω είναι άλλη πηγή, η Βρόσινα, που το παίρνουν όλο τον Τσαραπλανά. Τώρα γυρίζουμε πάλι στην εκδρομή, είχαμε μαζί μας 5 ζώα φορτωμένα με τρόφιμα και βελέντζες, καθώς και το Τζελάλη που τα έσερνε και όταν ξεφορτώσαμε τα γύρισε καβάλα στο χωριό και σ’ εφτά μέρες τα ξανάφερε για την επιστροφή.

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΜΑΣ-ΦΥΛΛΟ 173-ΣΕΠ-ΟΚΤ-ΝΟΕ- 2018

Το νέο Δ.Σ.της Αδελφότητος Βησσανιωτών

Μία φωτογραφία -Μία ιστορία:Ο περίβολος του Αη Νικόλα

Μέσα 1983...Απο την Εκκλησιαστική Επιτροπή του Ιερού Αγίου Νικολάου Βησσάνης αποφασίστηκε να κτισθεί - και κτίστηκε- πέτρινος περίβολος που θα περιβάλλει το Ναό από την εμπρόσθια πλευρά του. (Σημειωτέον οτι η πλατεία της εκκλησίας ήταν το παλιό νεκροταφείο της Βήσσανης πρίν μεταφερθεί στη σημερινή του θέση).Οι αντιδράσεις υπήρξαν έντονες...Μέχρι και στην Λαΐκή Συνέλευση που έγινε το καλοκαίρι του 1983 στην κεντρική πλατεία υιοθετήθηκε ψήφισμα του Πολιτιστικού Συλλόγου για την κατεδάφιση του πέτρινου τοίχου.Η Αδελφότητα κατακλύστηκε απο επιστολές διαμαρτυρίας Βησσανιωτών και μή, που απαιτούσαν την άμεση κατεδάφιση του αντιαισθητικού τοιχείου που περιχαράκωνε τον ιστορικό Ναό. Κατόπιν όλων αυτών των αντιδράσεων και αφού βρέθηκε απο την Αδελφότητα το απαραίτητο χρηματικό ποσό περίπου 10 χρόνια μετά, ο τοίχος κατεδαφίστηκε και η Κεντρική πλατεία του προστάτη Άγιου της Βήσσανης διαμορφώθηκε κατόπιν ειδικής μελέτης όπως την γνωρίζουμε σήμερα...