Πέμπτη 9 Αυγούστου 2018

Τα πανηγύρια στην Ήπειρο

τ. Επιθεωρητού Γεωργίας

Πατροπαράδοτο έθιμο τα πανηγύρια στην Ήπειρο, αποτελούν σταθμούς στην ήρεμη ζωή των χωριών της. Αραδιασμένα όλα το ένα μετά το άλλο στο μεγαλύτερο ποσοστό τους στην περίοδο της Άνοιξης και κυρίως του Καλοκαιριού, καλύπτουν την ωραιότερη περίοδο του χρόνου, τότε που και η φύση αναγεννημένη και ανανεωμένη έχει το δικό της πανηγύρι. 
Τα πανηγύρια έχουν τις πρώτες τους καταβολές στην αρχαιότητα, που σαν πανηγύρια θεωρούνταν γιορταστικές συγκεντρώσεις του λαού για την τέλεση θρησκευτικών τελετών στις οποίες εκτός από τις θρησκευτικές εκδηλώσεις, γινότανε και αθλητικοί, μουσικοί και φιλολογικοί αγώνες, οργανώνονταν χοροί, θυσίες και πομπές, και απαγγέλονταν στο κοινό πανηγυρικοί λόγοι, και επιπλέον για την εξυπηρέτηση του κοινού δημιουργούνταν και σημαντική εμπορική κίνηση με τη συγκέντρωση πολλών εμπόρων και πωλητών διαφόρων ειδών και κυρίως τροφίμων.

ΓΙολύ σπάνια στα πανηγύρια αυτά ρυθμίζονταν και πολιτικά ζητήματα. Τέτοια πανηγύρια στην αρχαιότητα ήταν στην Αθήνα τα Παναθήναια, τα Ελευσίνα, τα μεγάλα Διονύσια και άλλα. στη Σπάρτη τα Κάρνεια και τα Υακίνθια, στο Άργος τα Εκατόμβια και σε πανελλήνιο επίπεδο τα Ολύμπια, τα Πύθια, τα Νέμεα και τα Ίσθμια. Παρόμοια πανηγύρια γινότανε και στην αρχαία Ρώμη.

Στην Ήπειρο τα πανηγύρια είναι πρώτα απ’ όλα θρησκευτικές γιορτές που γιορτάζονται στη γιορτή του Αγίου που είναι αφιερωμένη η Κεντρική Εκκλησία του κάθε χωριού και καμιά φορά στη γιορτή του Αγίου που είναι αφιερωμένο κάποιο παρεκκλήσι του χωριού. Έτσι στα χωριά που η Κεντρική Εκκλησία είναι αφιερωμένη στον Άγιο Κωνσταντίνο, το πανηγύρι γιορτάζεται στις 21 Μαΐου στη γιορτή του Αγίου Κωνσταντίνου, στα χωριά που η Κεντρική Εκκλησία είναι αφιερωμένη στην Παναγία το πανηγύρι γιορτάζεται στις 15 Αυγούστου στη γιορτή της Παναγίας και ούτω καθ’ εξής.

Σωπική 1900-1905-Φωτογραφία του Βησσανιώτη φωτογράφου Γ. Πανταζίδη

Εκτός όμως από τη θρησκευτική πλευρά, τα πανηγύρια κατά καιρούς εξυπηρέτησαν και πολλούς άλλους σκοπούς.
Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας εξυπηρετούσαν και εθνικούς σκοπούς, γιατί με το πρόσχημα των θρησκευτικών τελετών και των γλεντιών που ακολουθούσαν, δίνονταν η ευκαιρία μπροστά στα μάτια του κατακτητή να γίνονται συγκεντρώσεις πολλών ανθρώπων για την ανταλλαγή απόψεων και την κατάρτιση σχεδίων για την οργάνωση της επανάστασης.

Στα χρόνια τα δικά μας τα πανηγύρια εξυπηρετούν κοινωνικούς, πολιτιστικούς και ψυχαγωγικούς σκοπούς.
Έτσι η συγκέντρωση στα πανηγύρια διαφόρων ατόμων και από τα δύο φύλα και η από κοινού οργάνωση των γλεντιών, δίνει την ευκαιρία αλληλογνωριμιών, γεγονός που έχει πολλές φορές σαν αποτέλεσμα την πραγματοποίηση διαφόρων συνοικεσίων. Εκεί δίνεται η δυνατότητα να επιδείξουν με κάθε άνεση τόσο οι νέοι, όσο και οι νέες κοπέλλες, τα προσόντα τους, τουλάχιστον ως προς τις αρετές της εμφάνισης και τελικά να διαλέξουν τις μέλλουσες ή τους μέλλοντες συζύγους. Πόσοι και πόσες δεν παντρεύτηκαν ύστερα από μιά γνωριμία σε κάποιο πανηγύρι.

Δεν λείπουν βέβαια στα πανηγύρια και οι γνωριμίες που μπορούν να εξυπηρετήσουν και άλλους κοινωνικούς σκοπούς. Οι πολιτιστικοί σκοποί οπωσδήποτε εξυπηρετούνται με τα πανηγύρια, καθώς κάθε χρόνο γίνεται μιά αναβάπτιση στην κολυμβήθρα των ηθών και εθίμων της γενέθλιας γης.
Αλλά και εκτός τούτου, με τα πανηγύρια δίνεται η ευκαιρία στο κάθε χωριό που πανηγυρίζει να παρουσιάσει την πρόοδό του σε όλους τους τομείς, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μιά ευγενική άμιλλα μεταξύ των χωριών για μεγαλύτερη πρόοδο. 

Τέλος ο άλλος σκοπός, ο καθαρά ψυχαγωγικός, στα πανηγύρια εκπληρώνεται κατά τον καλύτερο τρόπο, γιατί δίνεται η δυνατότητα σε πολύ κόσμο για ένα πραγματικό ξεφάντωμα γλεντιού με τους πατροπαράδοτους Ηπειρωτικούς χορούς που τόσο ωραία τους αποδίδουν οι Ηπειρώτες οργανοπαίχτες, στους οποίους πολλά χρωστούμε, γιατί αυτοί διέσωσαν τα υπέροχα Ηπειρωτικά τραγούδια και την αθάνατη Ηπειρωτική δημοτική μουσική. Έτσι τα πανηγύρια μας αποτέλεσαν και αποτελούν έναν δυνατό πόλο έλξης των ταξιδεμένων προς τη γενέτειρα, γεγονός που για την Ηπειρωτική ύπαιθρο, που συνεχώς ερημώνεται, έχει όλως ιδιαίτερη σημασία.

Σε λίγο παληότερα χρόνια, οι διάφορες φάσεις των πανηγυριών παρουσίαζαν μια πραγματικά ειδυλλιακή εικόνα. Η προσέλευση των πανηγυριστών από τα γύρω χωριά στο χωριό που πανηγύριζε, γινότανε με τα πόδια ή τις περισσότερες φορές με τα ζώα, άλογα, μουλάρια, ακόμα και με τα υπομονετικά γαϊδουράκια. Σ’ αυτά τα ζώα, με στολισμένα τα σαμάρια τους με πολύχρωμες βελέντζες ή φλοκάτες, καβάλα άνδρες, γυναίκες και παιδιά, σχημάτιζαν μικρές γραφικές φάλαγγες που κατευθύνονταν προς το χωριό που πανηγύριζε, για να τιμήσουν τους συγγενείς τους, να γλεντήσουν και να φιλοξενηθούν από αυτούς.

Βέβαια αυτοί που πανηγύριζαν, με την υποδοχή των συγγενών τους, είχαν ν’ αντιμετωπίσουν μιά σειρά από προβλήματα. Έπρεπε να τους φιλοξενήσουν, να φροντίσουν για την περιποίηση των ζώων τους, και να τους εξασφαλίσουν και τον ύπνο, γιατί η μετάβαση γινότανε συνήθως την πρώτη μέρα του πανηγυριού το πρωΐ ή το απόγευμα και η αναχώρηση τη δεύτερη μέρα το βράδυ.
Η φιλοξενία ήταν απαραίτητη γιατί εθεωρείτο σαν εκδήλωση ενός υπέρτατου συγγενικού αισθήματος, αλλά και διότι δεν ήταν δυνατόν να γίνει και αλλοιώτικα, αφού τότε στα χωριά μας δεν υπήρχε κανένας άλλος τρόπος για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες αυτές. Έτσι έβλεπε κανένας στο ίδιο σπίτι να συγκεντρώνονται τόσο στο πανηγυριάτικο τραπέζι, όσο και γιά τον ύπνο αρκετά άτομα, συγγενείς και πολλές φορές φίλοι του φιλοξενούντος, που κατά κάποιο τρόπο γνωρίζονταν μεταξύ τους, αν δεν ήταν γνωστοί, και ανέπτυσσαν φιλικούς δεσμούς. 

Συνήθως μετά το φαγητό ακολουθούσε ένα μικρό γλέντι με τραγούδια του τραπεζιού, όπως το «Σε τούτο το σπίτι πούρθαμε πέτρα να μη ραγίσει κι’ ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει» και πολλά άλλα.
Το γενικό γλέντι γινότανε πάντοτε, όπως και σήμερα στις περισσότερες περιπτώσεις, στην πλατεία της Κεντρικής Εκκλησίας του χωριού, κάτω από τον ίσκιο κάποιου αιωνόβιου πλάτανου, που σχεδόν πάντοτε υπάρχει σ’ αυτές τις πλατείες των Ηπειρωτικών χωριών. Εκεί χωρίς μικρόφωνα και μεγάφωνα, χωρίς ηλεκτρικές κιθάρες και λοιπά ηλεκτρικά όργανα, οι Ηπειρώτες οργανοπαίχτες σκόρπιζαν την πανδαισία της δημοτικής Ηπειρωτικής μουσικής, γνήσια, καθαρή και ατόφια, χωρίς αλλοιώσεις και παραλλαγές, και οι χορευτές χόρευαν με τη σειρά και με τάξη, πρώτα οι γεροντότεροι και μετά οι νεώτεροι και ακολουθούσαν οι γυναίκες, χωρίς ν’ ανακατεύονται με τους άνδρες, σε μια γραφική εμφάνιση με τις ντόπιες στολές τους, με τα χαρακτηριστικά χρώματα της κάθε επαρχίας, συνθέτοντας έτσι ένα ανεπανάληπτο σκηνικό που δεν πρόκειται να ξαναϊδούμε.

Στα περισσότερα χωριά το μεσημέρι της πρώτης μέρας του πανηγυριού διοργανώνονταν ένα κοινό τραπέζι όλων των χωριανών από την εκκλησιαστική επιτροπή και στο τέλος προσφέρονταν χρηματικά ποσά υπέρ του ταμείου της Εκκλησίας. Εκεί ρίχνονταν και τα λεγόμενα ντολιά, που ο κάθε χωριανός έκανε μια πρόποση με την καθοδήγηση του Ντοληπασά και στο τέλος οι οργανοπαίχτες έπαιζαν προς τιμή του ένα σκοπό, ιδίως τραπεζικών τραγουδιών, κατά την επιθυμία του. Το έθιμο αυτό σε μερικά χωριά διατηρείται και σήμερα.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της εποχής εκείνης ήταν ότι ο χορός γινότανε περισσότερο την ημέρα και λιγώτερο τη νύχτα και τις δύο μέρες του πανηγυριού. Σήμερα τα πράγματα γύρω από τα Ηπειρωτικά πανηγύρια έχουν κάπως αλλάξει.
Η φιλοξενία στα σπίτια των συγγενών, ένα ωραίο συγγενικό έθιμο, που διατηρούσε άρρηκτους τους συγγενικούς δεσμούς, σχεδόν καταργήθηκε. Το φαγητό το εξασφαλίζει κάποιο κέντρο του χωριού ή κάποια καντίνα, προσφέροντας στο πόδι τα εδέσματα και τα ποτά. Τα Ι.Χ. αυτοκίνητα εξασφαλίζουν την αναχώρηση των επισκεπτών όποτε θέλουν και συνεπώς δεν υπάρχει λόγος φιλοξενίας για τον ύπνο. Ένα «Χρόνια πολλά» δέχονται οι πανηγυρίζοντες από τους συγγενείς τους επισκέπτες έξω στο κοινό γλέντι ή το πολύ πολύ σε μιά τυπική επίσκεψη στο σπίτι.
Χάθηκε έτσι ένα μεγάλο μέρος από τη γραφικότητα  των πανηγυριών μας.
Το κοινό γλέντι δεν γίνεται σχεδόν καθόλου κατά τη διάρκεια της ημέρας, και τις δύο μέρες των πανηγυριών γίνεται τη νύχτα, αφού αρχίζει να σκοτεινιάζει.

Εκείνοι που έμειναν ανόθευτοι όσο είναι δυνατόν, είναι οι Ηπειρώτικοι χοροί, που οι σημερινοί Ηπειρώτες οργανοπαίχτες τους αποδίδουν όπως τους απέδιδαν και τα παληά χρόνια οι πατεράδες και παππούδες τους, παρά του ότι τα σημερινά ενισχυτικά μέσα του ήχου, μικρόφωνα μεγάφωνα κλπ., οπωσδήποτε τους κάνουν κάποια παραμόρφωση.
Κατά τα άλλα θα μπορούσαμε να πούμε ότι εκπληρώνονται ως ένα ποσοστό οι σκοποί των πανηγυριών όπως και στα παληά τα χρόνια, πάντως όχι στο βαθμό που γινότανε τότε, τόσο στον κοινωνικό όσο και στον πολιτιστικό τομέα.
Ο τομέας που εξυπηρετείται άρτια είναι ο καθαρά ψυχαγωγικός, και αυτό είναι κάτι το σημαντικό, γιατί τα πανηγύρια μας, όπως και αρχικά αναφέραμε, αποτελούν έναν δυνατό πόλο έλξης των ξενητεμένων προς τη γενέτειρα.

Μόνον που εδώ θα πρέπει να επισημάνουμε μερικές απόπειρες εκφυλισμού των πανηγυριών μας που θα πρέπει να σταματήσουν. Οι τάσεις αυτές του εκφυλισμού συνίστανται κυρίως σε δύο περιπτώσεις. Η πρώτη περίπτωση είναι το ότι μερικά χωριά εντελώς αδικαιολόγητα και αυθαίρετα μετέφεραν τα πανηγύρια τους στις 15 Αυγούστου χωρίς να γιορτάζει η εκκλησία τους ή έστω κάποιο παρεκκλήσι του χωριού τους την ημερομηνία αυτή, δημιουργώντας έτσι μιά συμφόρηση πανηγυριών την ίδια μέρα, με αποτέλεσμα να μην είναι εύκολη η εξεύρεση Ηπειρωτικών οργάνων, και να μικραίνει ο χρόνος του παραθερισμού των ταξιδεμένων συμπατριωτών μας, που μετά το πανηγύρι του χωριού τους φεύγουν και πάλι για την ξενητειά, ενώ εάν θα διατηρηθεί η χρονική κλιμάκωση των πανηγυριών θα παρατείνεται η παραμονή τους, για να χαρούν και άλλα πανηγύρια. Και εκτός από αυτό, όταν πολλά πανηγύρια γίνονται την ίδια ημερομηνία, δεν έχει ο επισκέπτης τη δυνατότητα να επισκεφθεί τα πανηγύρια των γειτονικών χωριών αφού την ίδια μέρα πανηγυρίζει και το χωριό του.
Η χρονική κλιμάκωση των πανηγυριών από τους προγόνους μας ήταν σοφή και θα πρέπει να διατηρηθεί.
Η δεύτερη περίπτωση είναι ότι μερικά μεγάλα χωριά έχουν μετατρέψει τα πανηγύρια σε επιχειρήσεις ορισμένων επαγγελματιών, αφού κατάργησαν το γενικό γλέντι που γινότανε τα παληά χρόνια και το μετέτρεψαν σε γλέντια στα καφενεία των χωριών αυτών.
Τα ήθη και τα έθιμα δεν πρέπει να αλλοιώνονται εάν θέλουμε να διατηρήσουμε την ώραία Ηπειρωτική μας παράδοση και να την παραδώσουμε και στα παιδιά μας όπως εμείς την κληρονομήσαμε από τους πατεράδες και από τους παππούδες μας.

Πηγή:Περιοδικό "ΗΠΕΙΡΟΣ"-Περιοδική έκδοση της Ηπειρωτικής Εστίας Θεσσαλονίκης-Τ2-Δεκέμβριος 1983

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:Οι δύο παρακάτω φωτογραφίες είναι από το πανηγύρι στη Βήσσανη Πωγωνίου τον 15-Αύγουστο του 2013. Ενα πανηγύρι που διατηρεί ακόμη και σήμερα τα χαρακτηριστικά της Ηπειρώτικης παράδοσης και το οποίο σας συνιστούμε να επισκεφθείτε...



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.