ΓΙΑ ΤΟ ΕΘΙΜΟ-ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ "Φιλιάς"

Φιλιά, ή το τραπέζι τής φιλίας

Ένα έθιμο έξευρέσεως πόρων γιά την συντήρησι των εκκλησιών καί τή λειτουργία των σχολείων κατά τά χρόνια τής σκλαβιάς ήταν καί τό τραπέζι τής «Φιλιάς»=φιλίας. Ενα έθιμο παμπάλαιο σέ πολλά μέρη πού ζούσε υπόδουλος ελληνισμός. Στήν Καπαδοκία μάλιστα συγκεκριμένος, διετηρείτο μέχρι τό 1914, έτος τής καταστροφής του Μικρασιατικού ελληνισμού.’Έτοι τήν ήμέρα των Θεοφανείων μετά τό τέλος τής Θείας λειτουργίας, έγίνετο ένα είδος πλειοδοτικής, εικονικής δημοπρασίας έκποιήσεως όλων τών εικόνων τής κεντρικής εκκλησίας, πλήν των μεγάλων τοϋ τέμπλου. Τήν προοριζόμενη δέ γιά έκποίησι εικόνα ανύψωνε μέ τά χέρια του πρός έπίδειξι ό ίερεύς μέ τά άμφιά του πού στέκονταν στο μέσον τής Ωραίας Πύλης, έκφωνώντας τό κατώτατο χρηματικό όριο έκποιήσεώς της, ακριβώς όπως γίνεται σέ αληθινές δημοπρασίες καί κατεκυρώνετο στον τελευταίο πλειοδότη. 

Μετά τό πρας τής δημοπρασίας έσχηματίζετο πομπή καί λιτανία πού πήγαινε στή θέσι Πηγάδια - στήν άκρη στο χωριό απ’ όπου υδρεύεται ή Κοινότης - ενώ οί άγορασταί τών εικόνων ή έκπρόσωποί τους έκρατούσαν τις εικόνες αυτές. ’Εκεί έτελείτο κατανυκτική δέησις καί εν συνεχεία μέ την ίδια επισημότητα καί τάξι επέστρεφαν στήν εκκλησία δπου οι εικόνες έπανατοποθετούντο στις θέσεις τους καί έτελείωνε ή εορτή.

Ή είσπραξις όμως τοϋ σχετικού αντιτίμου, έγίνετο λίγο αργότερα σέ δείπνο πού έδίδετο επίτηδες γιά τό σκοπό αυτό στις αίθουσες του ’Αρρεναγωγείου μέ όλονύκτιο διασκέδασι γνωστή ώς «Φιλιά», πού άποτελούσε καί ένα από τά κοσμικώτερα γεγονότα τής χρονιάς. Έλάμβαναν δέ μέρος σ’ αύτό όλοι σχεδόν οί άρρενες κάτοικοι του χωριού, υπηρετούμενοι έθελοντικώς από νέους καλούμενους «περέτες τής Φιλιάς». Οί τελευταίοι αύτοί δέ πού έκολακεύοντο μέ τον τίτλο του «περέτη τής Φιλιάς», έφεραν ομοιόμορφες άσπρες μπροστέλες μέ καλλιτεχνικά κόκκινα γράμματα στο μέρος του στήθους τή λέξη. «Όμόνοια».

Τό εν λόγω έθιμο διετηρήθη αρκετά χρόνια καί μετά τήν άπελευθέρωσι. Τό 1935 [1] έγινε απόπειρα άναβιώσεως του, όπως προκύπτει από μιά σχετική εγκύκλιο έκκλησι πού άπεστάλη πρός τούς ξενητεμένους βησανιώτες από μιά εξουσιοδοτημένη επιτροπή. ’Από τήν εν λόγω έκκλησι αντιγράφομε: 

«Αγαπητέ συμπατριώτα 

Γνωρίζετε, λέγει, πόσον έβοήθησε τό έθιμο τούτο στά χρόνια τής σκλαβιάς, γιά νά βαστάξουν τά γράμματα καί νά δυναμώσουν τό εθνικό φρόνημα τών παιδιών τής Βησσανής μας. Τήν ημέραν πού οί χριστιανοί έώρταζαν τήν βάπτισιν του Θεανθρώπου, οί πρόγονοί μας έβαπτίζοντο εις τήν κολυμβήθραν του ελληνισμού..... Γεμάτοι όνειρα γιά τό μέλλον, άφιναν κατά μέρος κάθε πάθος, κάθε μίσος καί ενθουσιασμένοι έλυναν τή σακκούλα τους καί προσέφεραν τήν ημέρα εκείνη, ότι ό πάτρων μας "Αγιος Νικόλαος τούς έφώτιζε. Γιατί τις είσπράξεις τής ημέρας εκείνης προόριζαν γιά τά σχολεία. Καί μέ τον ενθουσιασμόν αύτόν μάς άφησαν ζηλευτά σχολεία σ όλο τό Πωγώνι... Σάν βαθυστόχαστοι γνώσται τής ζωής καθιέρωσαν τή θυσία εκείνη τού χρήματος, νά ακολουθεί πάγκοινο δείπνον, εις τό κατώφλι του οποίου έσβύνετο κάθε πάθος καί κάθε μίσος. ’Ένοιωθαν καλά πώς ή ένωσι κάμνει τήν δύναμιν. Καί έτσι αδελφωμένοι έβάδιζαν πρός τά εμπρός, έμεγαλουργούσαν. Και το παλαιό έθιμο της φιλιάς όχι μόνο να το τηρήσωμε, αλλά και να του προσδώσωμε μεγαλυτέραν αίγλην δια της συμμετοχής πάντων των συγχωριανών μας είτε εδώ είτε στην ξενητειά. Και τους πόρους της ενεγράψαμεν εις τον εφετεινόν μας προϋπολογισμόν δι ανάγκας εκπαιδευτικάς. Και το κυρίαρχον Μητροπολιτικόν Συμβούλιον ενέκρινε την πράξιν ταύτην.

Δια την επιτυχίαν, λοιπόν, του σκοπού αυτού, επιδιώκομεν την συμμετοχήν απάντων ανεξαιρέτως των πατριωτών μας και ιδιαιτέρως την ιδικήν σας. Με την ιδίαν αγαλλίασιν αποδέχεται η Εκκλησία και τα τάλαντα του πλουσίου και τον οβολόν της χήρας. Και ευλογεί άπαντας.

Στηριζόμενοι εις τα πατριωτικά σας αισθήματα, πιστεύομεν, ότι θα μας γράψετε εγκαίρως για να έχουμε και ημείς την ευχάριστην υποχρέωσιν να αναγγείλωμεν και απ’ εκκλησίας το όνομά σας και το δωρούμενον ποσόν κατά την ημέραν των Φώτων.

Επικαλούμενοι τας ευλογίας του πολιούχου μας Aγ. Νικολάου, δέξασθαι παρακαλούμε τους πατριωτικούς μας χαιρετισμούς. 

Ο διευθύνων

Βασ. Μέντζος

Τα μέλη

 Β. Κιτσής, Ν. Σακελλάριος, Μ. Κόντης. 

Ο Εφημέριος 

Αρχιμ. Νικόδημος

Σχετικώς ο Ιωαν. Λαμπρίδης γράφει τά έξης:

 «Τρόποι τής πρός εύποιίαν εύγενούς άργυρολογίας είναι, και ή εικονική παντός κειμηλίου τής εκκλησίας, δημοπρασία, κατά τήν εορτήν τών Θεοφανείων. Καίτοι καί ή πράξις αύτη, τήν βοήθειαν καί διατήρησιν τών Σχολείων άπέβλεπεν, εν τούτοις, έν μόνη κυρίως τή Βυσσάνη, έκπληρούται ακριβώς καί μέτ αληθούς ζήλου ό σκοπός αυτής, διατεθειμένου του προϊόντος τής δημοπρατήσεως ταύτης έκ τεσσαράκοντα λιρών Όθωμ. περίπου, άποκλειστικώς ύπέρ τής αυτόθι ελληνικής σχολής καί πρός παρασκευήν κοινού συμποσίου μετά τό τέλος του οποίου ή γενομένη προσφορά συλλέγεται. Έν πάσει δέ τοις λοιποίς χωρίοις, τών τμημάτων Δροπόλεως, Πρεμετής καί Παλαιοπογονίου, ώς καί τών εκκλησιαστικών διοικήσεων Δρυϊνουπόλεως καί Βελλάς, ή καί τακτικώς καί έτησίως ή προγονική αυτών αύτη πράξις δέν γίνεται, ή τά συλλεγόμενα, πρός άλλας κοινάς άνάγκας δαπανώνται». 

Τό παμπάλαιο αυτό έ'θιμο τής «Φιλιάς» εξακολουθεί καί σήμερα νά τηρείται σέ μερικές κοινότητες τής περιοχής.

'Ως εξής δέ περιγράφει τό σκοπό του σήμερα ό Τσαραπλανίτης Παν. Γκέτσος, σέ λόγο του κατά τή «Φιλιά» του Βασιλικού του έτους 1956: 

Ό σκοπός της λέγει, καί ή γενική σ αυτή συμμετοχή τών Βασιλικιωτών συμπεριλαμβανομένων καί τών α¬ποδήμων, έχει ώς αντικείμενο την άνύψοσι τής πολιτιστικής στάθμης του χωρίου, διά τής έκτελέσεως μέσα σ αυτό διαφό¬ρων προγραμματισμένων έργων... Διότι, λέγει, «ένας τέτοιος πολιτισμός θά έχει τή δύναμι νά εμβάλλει στον επισκέπτη τήν επιθυμία νά έπαναλάβει τήν έπίσκεψί του στο χωριό καί στον απόδημο τήν επάνο¬δό του. Τον όποιο απόδημο άλλως καμιά άνάμνησις από κείνες πού είναι συνδεδεμένες μέ τά παιδικά του χρόνια δέν θάχει τή δύναμι νά τον ξαναφέρει.

Ούτε οί χοροί του Περιβολιού 

κι ό Πλάτανος τού Τσαΐριού 

ούτε οί ομορφιές τής άνοιξις 

κι οί χάρες τού χειμώνα

Ούτε όταν ό κούκος άπ την Όμάλια 

κάθε πρωΐ φωνάζει 

γιά νά ξυπνήσουν τά πουλιά καί τά λουλούδια,

 κι όταν ό κόσσυφας πέρα στ Ανήλια 

προσεύχεται τά δειλινά.

Ούτε όταν οί φράχτες καί τά δέντρα 

στο-λίζουντ άπ τά χιόνια 

κι όταν τά κάστανα αχνίζουν στή γωνιά.. (*)».

Τό έθιμο τής «Φιλιάς» τονίζει, δέν είναι έθιμο, αλλά θεσμός ιερός καί εθνική παράδοσις. Θεσμός γιατί είναι συνυφασμένος μέ τή ζωή τού χωριού μας καί μέ τήν ιστορία του καί άποβλέπει στήν άνάπτυξι καί τήν πρόοδό του. Θεσμός γιατί γιά τό έθιμο αυτό ύπερηφανευόμεθα καί χάριν αύτού προσερχόμεθα στήν έκκλησιά μέ ψυχική άνάτασι γιά νά τάξομε στους αγίους καί νά έκφράσομε μέ τήν ιερά εισφορά μας τά αισθήματά μας πρός τον τόπο μας καθώς καί τά αισθήματα τών άποδήμων μας πρός τή γεννέτειρά τους πρός τήν όποίαν ή μακρυνή εισφορά τους εκφράζει αγάπη, πόνο καί νοσταλγία...» Φράση: «Πήραμε φιλιά τά νειόγαμπρα»—τά καλέσαμε σέ συμπόσιο.

....................................................................................................................................................................

Τό παραπάνω κείμενο είναι απο το βιβλίο του αείμνηστου Βησσανιώτη Σπ. Στούπη: "ΒΗΣΣΑΝΗ"-1972

ΣΗΜΕΙΩΣΗ [1]: Κατα πάσαν πιθανότητα η χρονολογία "1935" που αναφέρει ο συγγραφέας είναι λανθασμένη αφου ο Αρχιμανδρίτης Νικόδημος (προσπαπούς μου) απεβίωσε το 1932 -εκτός άν προϋπήρχε η εγγυκλιος και εστάλη κατ επανάληψιν τα επόμενα χρόνια.

....................................................................................................................................................................

Στο έκτακτο φύλλο  της εφημερίδας της Αδελφότητας Βησσανιωτών "Η ΒΗΣΣΑΝΗ" (Τεύχος 6-Δεκέμβριος 1988) δημοσιεύτηκε σχετικό ποίημα του συγχωριανού μας Δ. Δάλμα με τίτλο:Η Φιλιά. Σας το παραθέτω:

Φιλιά μου, λέξις όμορφη με νόημα μεγάλο 

Δεν έχω λόγια ν σου πω, ούτε φωνήν να ψάλω

Στο ξύπνημά σου πάντοτε προσκυνητής ο νέος

Προσκυνητής πας σοβαρός, λεβέντης ή και γέρος,

Όλοι μπροστά σου κλίνουνε το γόνυ ευλαβώς,

Σε σέβονται, σε αγαπούν και στέκουν ευσεβώς.

Είναι ο σκοπός σου άγιος, σπουδαίος, ιερός

Και σ’ εκθειάζουν πάντοτε γραπτώς και νοερώς

Φιλιά, η τελετή που γίνεται στας έξη του Γενάρη

Χωρίς καμμιά συγγένεια με τον θεό τον Άρη

Αλλά με την Αηνάν που είναι της Παιδείας

θεά μεγαλοδύναμη και λάτρις της σοφίας.

Οι ξενητεμένοι σου ποτέ δεν λησμονούσι

Ότι σε σένα οφείλουνε εκείνο που ποθσύαιν.

Σ σένα Μούσ’ ερατινή που στα ψηλά ανεβαίνεις

Και μας θωρείς περίεργα χωρίς να κατεβαίνεις

Άλλους εμπνέεις ξαφνικά, άλλους μεγαλοφρόνως

Άλλους ολίγον εξυπνάς, είναι ο τρόπος μόνος

Η ποικιλία στη ζωή ε«ίναι μεγάλος Νόμος

Συ προστάζεις, συ λήγεις, συ όλους τους κεντρίζεις

Και με τας πράξεις τας καλάς συ τους προσεταιρίζεις.

Με τα χρυσά σου τα φλωριά που μάζευες το βράδυ

Από τους ξενιτεμένους σου μ’ ένα μεγάλο χάϊδι

Δασκάλους και δασκάλισσες με μόρφωσιν αρτίαν

Με άκραν ευρυμάθειαν, με γνώσιν και σοφίαν

Προμήθευσες στα τέκνα σου πολύαιμα αχνάρια

Και τα εφώτισες καλά μ’ ακοίμητα λανάρια

Με θάρρος, με υπομονή και- άλλας αρετάς

Και τα εφόδιασες με εντολάς ρητάς. 

Συ τους επότκσες νάματα εμπνευισμένα

Και εδρόσισες τα χείλη των τα πολυδιψασμένα

Εσύ Φιλιά θεσπέσια του τόπου θεομήτωρ

Αιώνια και πάντοτε να είσαι συ ηγήτωρ

Εσύ Φιλιά κατώρθωσες όλους να τους κεντρίσης

Με το χυλό που πότισες, να τους καθοδηγήσεις

Άλλος τεχνίτης έκτακτος, κι άλλος επιστήμων

Αλλά ουδείς αμόρφωτος ή ανεπιστήμων.

Φιλιά σε ονομάζουνε τα τέκνα σου στα ξένα

Και δεν θα ζήσουνε καλά χωρίς γιορτή σε σένα.

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΝΗΡΕΥΣ
Φιλολογικό ψευδώνυμο του Δ. ΔΑΛΜΑ

Δ. Δάλμας (1886 - 1967)

Λεπτομέρεια απο τις ποδιές που φορούσαν οι ¨περέτες της Φιλιάς"

Επιμέλεια κειμένου - φωτογραφιών Χ.Κ.